Tăng cường chế tài để bảo vệ người tiêu dùng trong thương mại điện tử

Những năm qua, thương mại điện tử đã và đang phát triển mạnh mẽ, trở thành xu hướng lớn trong thương mại toàn cầu. Tại Việt Nam, hoạt động thương mại điện tử cũng đã phát triển tích cực, trở thành kênh phân phối quan trọng phục vụ các doanh nghiệp tiêu thụ sản phẩm, đáp ứng nhu cầu của người dân và góp phần phát triển các dịch vụ tài chính, thanh toán hiện đại.

Năm 2023, hoạt động thương mại điện tử tại Việt Nam tiếp tục tăng trưởng mạnh với tốc độ tăng 25% so với năm 2022, được xếp vào nhóm 5 quốc gia có tốc độ tăng trưởng hàng đầu thế giới. Dự báo, trong những năm tới, hoạt động thương mại điện tử tại Việt Nam sẽ tiếp tục tăng trưởng khả quan. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng của hoạt động thương mại điện tử cũng đặt ra những thách thức đối với công tác quản lý, giám sát, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trước tình trạng hàng giả, hàng kém chất lượng, vi phạm quyền sở hữu trí tuệ, vi phạm pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng,…

Nâng cao công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong thương mại điện tử

Trước tình hình đó, nhằm phát triển hoạt động thương mại điện tử lành mạnh, bền vững, Bộ Công Thương đã chú trọng triển khai đồng bộ nhiều nhiệm vụ nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý, giám sát, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong hoạt động thương mại điện tử, cụ thể:  

Về công tác hoàn thiện pháp luật, Bộ Công Thương chủ trì xây dựng Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng sửa đổi và đã được Quốc hội thông qua năm 2023. Bộ Công Thương cũng đã chủ trì xây dựng và trình Chính phủ ban hành Nghị định số 55/2024/NĐ-CP ngày 16/5/2024 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật. Hai văn bản trên đã bổ sung trách nhiệm của các nền tảng số, đặc biệt là các nền tảng số có số lượng lớn người dùng tại Việt Nam trong việc kiểm duyệt nội dung, minh bạch hoạt động quảng cáo…; đồng thời bổ sung trách nhiệm liên đới của người có ảnh hưởng trong việc giới thiệu hàng hóa, dịch vụ đến tay người tiêu dùng.

Bên cạnh đó, Bộ Công Thương đã tham mưu, trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 319/QĐ-TTg ngày 29/3/2023 phê duyệt Đề án về chống hàng giả và bảo vệ người tiêu dùng trong thương mại điện tử đến năm 2025. Một số mục tiêu cụ thể được đề ra tại Đề án như: 100% các sàn giao dịch thương mại điện tử lớn ký cam kết không kinh doanh hàng giả; 100% các tổ chức, cá nhân kinh doanh trên sàn giao dịch thương mại điện tử lớn được tuyên truyền, phổ biến các quy định pháp luật về thương mại điện tử, pháp luật chuyên ngành đối với các hàng hóa do tổ chức, cá nhân kinh doanh; 100% người tiêu dùng được tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật về bảo vệ quyền lợi của mình.

Về công tác tiếp nhận, xử lý khiếu nại từ người tiêu dùng, Bộ Công Thương đã xây dựng, vận hành cơ chế tiếp nhận kiến nghị và phản hồi trực tuyến đối với người tiêu dùng thông qua Cổng Thông tin quản lý hoạt động thương mại điện tử (www.online.gov.vn) và Tổng đài bảo vệ người tiêu dùng tại Bộ Công Thương và 52 tỉnh, thành phố theo đầu số miễn cước 1800.6838 từ năm 2015 để tư vấn, hỗ trợ trực tiếp các vấn đề phát sinh của người tiêu dùng (riêng tại Bộ Công Thương hàng năm tiếp nhận hơn 11.000 cuộc gọi tới).

Về công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm, Bộ Công Thương thường xuyên theo dõi, giám sát, phát hiện, xử lý các vi phạm thông qua bán hàng online, livestream. Năm 2023, Bộ Công Thương đã yêu cầu các Sàn, các website tiến hành rà soát, ngăn chặn và gỡ bỏ/khóa 6.254 gian hàng với 23.359 sản phẩm vi phạm. Lực lượng quản lý thị trường (Bộ Công Thương) đã kiểm tra 834 vụ, xử lý 764 vụ, phạt tiền 12 tỷ đồng.

Đồng thời, phối hợp chặt chẽ với Ban Chỉ đạo 389 Quốc gia, Bộ Công an, Bộ Y tế và các lực lượng chức năng rà soát, xử lý hàng trăm website/ứng dụng vi phạm mỗi năm, chuyển cơ quan Công an xử lý nhiều vụ việc, ngăn chặn nguy cơ gây thiệt hại quy mô lớn cho người dân.

Về công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức, Bộ Công Thương đã tổ chức các Cuộc thi “Người tiêu dùng trẻ trong thương mại điện tử” (năm 2022 và 2023) thu hút hơn 10.000 người tham gia mỗi năm; Cuộc thi “Tìm hiểu pháp luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng” năm 2022 và năm 2023 hướng tới nhóm đối tượng là sinh viên, người lao động tại các khu công nghiệp, thu hút gần 15.000 người chơi mỗi năm; Đăng tải trên 30 video clips tuyên truyền lên các tài khoản mạng xã hội và được hơn 200.000 lượt xem/thích;

Cùng với đó, tổ chức ký cam kết với một số sàn thương mại điện tử lớn nhằm nâng cao ý thức của doanh nghiệp trong việc nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, ví dụ như các cam kết về “Nói không với hàng giả trong thương mại điện tử” trong các năm từ 2019 cho tới nay.

Về công tác cảnh báo, phòng ngừa vi phạm, Bộ Công Thương thường xuyên phối hợp với các đơn vị chức năng thuộc Bộ Công an, Bộ Y Tế, Bộ Thông tin và truyền thông, v.v… đăng tải các thông tin, bài viết bao gồm các hướng dẫn về các quy định mới, các thông báo, yêu cầu rà soát, gỡ bỏ sản phẩm, thông tin cảnh báo tới người tiêu dùng, các bài báo tuyên truyền, phổ biến về hoạt động quản lý nhà nước trong lĩnh vực thương mại điện tử trên các phương tiện thông tin đại chúng nhằm nâng cao nhận thức của người dân trong việc nắm bắt và phòng tránh các nguy cơ lừa đảo, và bảo vệ mình trước thủ đoạn của các đối tượng vi phạm pháp luật như:  “Cảnh báo giả mạo Bộ Công Thương về việc Phê duyệt dự án tham gia kiếm tiền online; Cảnh báo giả mạo Bộ Công Thương về việc Phê duyệt dự án tham gia nhận quà online; Cảnh báo thủ đoạn lừa đảo mới về “Tuyển mẫu nhí chụp ảnh làm đại diện thương hiệu” v.v…

Tăng cường chế tài đối với các hành vi vi phạm pháp luật về bảo vệ người tiêu dùng trong thương mại điện tử

Mặc dù nhiều giải pháp đã được triển khai, công tác quản lý, giám sát, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong hoạt động thương mại điện tử còn các tồn tại, hạn chế và những vấn đề đặt ra cần giải pháp hữu hiệu để khắc phục.

Vì vậy, Bộ Công Thương đề xuất một số giải pháp trọng tâm thời gian tới cụ thể như sau:

Thứ nhất, khẩn trương xây dựng và trình Chính phủ ban hành Nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định số 98/2020/NĐ-CP và Nghị định số 17/2022/NĐ-CP, trong đó tăng cường chế tài đối với các hành vi vi phạm pháp luật về bảo vệ người tiêu dùng trong thương mại điện tử;

Thứ hai, tiếp tục nghiên cứu, đề xuất sửa đổi các quy định liên quan đến thương mại điện tử như: (1) Bổ sung các khái niệm mới phù hợp với quy định tại Luật giao dịch điện tử năm 2023 và Luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng sửa đổi năm 2023; (2) Bổ sung quy định xác thực tài khoản người bán cá nhân và cung cấp thông tin trên các website, ứng dụng cung cấp dịch vụ thương mại điện tử; (3) Phân cấp, phân quyền trong công tác quản lý nhà nước về thương mại điện tử cho các địa phương trong việc quản lý, giám sát và giải quyết tranh chấp trực tuyến trong hoạt động thương mại điện tử; (4) Tăng cường trách nhiệm của chủ sở hữu nền tảng số/nền tảng số trung gian, người có ảnh hưởng; (5) Xác định rõ trách nhiệm của đơn vị cung cấp dịch vụ trung gian hỗ trợ hoạt động thương mại điện tử như logistics, ISP, dịch vụ tiếp thị liên kết, v.v…; (6) Chính sách quản lý mạng xã hội có hoạt động cung cấp dịch vụ thương mại điện tử; (7) Quy định quản lý đối với các tổ chức kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài cung cấp dịch vụ thương mại điện tử tại Việt Nam; v.v…

Thứ ba, đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến, hướng dẫn doanh nghiệp nâng cao tinh thần tuân thủ pháp luật và bảo vệ người tiêu dùng trên không gian mạng; Tăng cường tuyên truyền, khuyến khích người tiêu dùng cẩn trọng, nghiên cứu kỹ thông tin sản phẩm, thông tin người bán hàng trong giao dịch trên mạng; Hướng dẫn, khuyến khích người tiêu dùng kỹ năng kiểm tra, đánh giá thương hiệu, chất lượng sản phẩm, uy tín nhà cung cấp trên không gian mạng, phát hiện, phòng tránh các thủ đoạn lừa đảo, dụ dỗ.

Thứ tư, tích cực chủ động rà soát các website/ứng dụng thương mại điện tử trong việc tuân thủ pháp luật; Chủ động phát hiện, xử lý các trường hợp buôn bán hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng;

Thứ năm, tăng cường kết nối, chia sẻ dữ liệu giữa các Bộ, ngành, địa phương để khai thác thông tin phục vụ cho công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong thương mại điện tử; Phối hợp chặt chẽ với Ban Chỉ đạo 389 Quốc gia, Bộ Công an, Bộ Y tế và các lực lượng chức năng để phát hiện, xử lý triệt để các đường dây, cơ sở, cá nhân vi phạm.